استحکام دژ «  نفی سبیل  » در برابر سیل نفوذ

نسیم بروجرد ؛
اقتصاد اسلامی الگویی است که سعی دارد مبتنی بر ارزش های دینی زندگی اقتصادی انسان ها را تنظیم کند. عدالت، برابری، رفع فقر و تبعیض، مبارزه با فساد، تاکید بر رویه کوثری به جای تکاثر و ... همگی از اولویت های اقتصاد اسلامی است. اگرچه برخی نیز تلاش داشته اند تا اقتصاد و اسلام را دو حوزه متفاوت و غیر قابل ادغام تلقی کنند، اما در واقع هر مکتب اقتصادی بر مبنای یک ایده  رشد می کند چنانچه پایه اقتصاد سرمایه داری ریشه در مکاتب اومانیستی و لیبرالیسم دارد. اگر نگاهی به برخی از پیش فرض های اقتصاد آزاد بیندازیم، درخواهیم یافت که اغلب آنها هیچ پایه علمی و ساینـتیفیک ( Scientific ) ندارند بلکه بیشـتر دیـدگاه هـای فلسفی هستند که بستر رویش یک مکتب پوزیتیویستی را فراهم آورده اند.(مکتب پوزیتیویسم  نوع نگرشی است که هرگونه مذهب فلسفی مبتنی بر مابعدالطبیعه را رد می کند ، مکتب « تجربه گرایی»).
قاعده ی نفی سبیل
اما به نظر می رسد یکی از باورهای مهم و جدی در حوزه اسلامی که فضای اقتصادی را نیز به شدت تحت تاثیر قرار می دهد، قاعده نفی سبیل است. خداوند در قرآن کریم صراحتا تاکید کرده است: وَلَن یجْعَلَ الله لِلْکافرینَ علی‌المُومنینَ سَبیلاً خداوند هرگز بر [زیان] مؤمنان، راه [تسلطی] برای کافران قرار نداده است (سوره نساء، آیه 141).
اغلب علما و مفسران در ذیل این آیه تاکید کرده اند که هر نوع اقدامی که جامعه اسلامی را به طریقی ذیل سلطه کافران قرار دهد، حرام است. امام خمینی (ره) در تحریر الوسیله، در خصوص نفی سبیل در حوزه اقتصادی می نویسند:«اگر در برقراری رابطه تجاری دولت اسلامی یا تجار، با بعضی از دولت‌ها یا تجار، بازار مسلمین و حیات اقتصادی آنها مورد تهدید باشد، ترک این روابط، واجب است و این تجارت، حرام است و بر رهبران دینی است که کالاهای آنها و تجارت با آن‌ها را تحریم نمایند و بر امت اسلامی نیز تبعیت از علما واجب است.»
در تاریخ نیز بارها علمای اسلامی با استناد بر همین قاعده فقهی، تجارت ها و تعاملات اقتصادی با بیگانگان را حرام اعلام کرده اند که شاید یکی از بارزترین نمونه های آن، تحریم تنباکو از سوی میرزای شیرازی است که عملا به یک جنبش ضد استعمارگری در ایران تبدیل شد. در این داستان، علما و مراجع قم و نجف با درایت بر روی لغو هرگونه امتیاز خارجی اصرار ورزیدند و در نهایت ناصرالدین شاه را مجبور کردند تا قرارداد جرالد تالبوت را لغو کنند .
با این حال به غیر از حوزه ی عمل گاهی در حوزه ی نظر نیز باید قاعده نفی سبیل را به عنوان یک اصل مهم و اساسی مورد توجه قرار داد و به کار بست. اساسا رفتار را ادامه افکار می خوانند و چه طور می توان در حوزه عمل سلطه اجانب را نفی کرد اما در حوزه نظر و تفکرات همچنان معتقد به برتری و استیلای کفار بر مسلمانان شد؟ بدون شک از منظر اسلامی، خودباوری و تاکید و تمرکز بر ظرفیت های درونی برای رشد و توسعه در تمامی جوانب یک اصل مسلم و کلیدی است.
به تعبیر استاد شهید مرتضی مطهری « در اسلام شخصيت ‌باختن حرام است ، مرعوب ديگران شدن حرام است ، تقليد كوركورانه‌كردن حرام است ، هضم‌شدن و محوشدن در ديگران حرام است، طفيلى‌گرى حرام است، افسون‌شدن در مقابل بيگانه (مانند خرگوشى كه در مقابل مار افسون مى‌شود) حرام است، الاغ مرده ی بيگانه را قاطر پنداشتن حرام است، انحرافات و بدبختي‌هاى آنها را به نام «پديدۀ قرن» جذب‌كردن حرام است،
اعتقاد به اين‌كه ايرانى بايد جسماً و روحاً و ظاهراً و باطناً فرنگى بشود، حرام است».
اکنون نیز که رهبر معظم انقلاب اسلامی مساله نفوذ را مطـرح فرموده اند، به نظر می رسد تاکید بر قاعده نفی سبیل می تواند به عنوان یک دژ مستحکم در برابر نفوذ فکری فرهنگی و اقتصادی غرب به کار آید. متاسفانه اکنون برخی دانسته یا نادانسته در حال ترویج این ایده هستند که راه توسعه اقتصادی در ایران از دریچه پیروی از الگوهای غربی می گذرد و این درحالی است که خداوند صراحتا سلطه پذیری مسلمانان را منع کرده است.
متاسفانه در طی سه دهه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران نیز بیشترین آسیب ها از مجرای وابسـتگی فـکری و اعتــقادی به توسعه غربی پدید آمده و حتی گاهی سیاست هــای برنامه های توسعه ای در ایران اساسا مبتنی بر نفوذ نگاشته شده است! اما در شرایط فعلی که ما در آستانه نهایی شدن برنامه ششم توسعه هستیم، توجه به قاعده نفی سبیل به عنوان یک دستور دینی یک ضرورت غیر قابل انکار است. جالب اینجاست که روح همین قاعده در اکثر بندهای سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی جاری و ساری است و امید است در تدوین برنامه ششم توسعه و بودجه سال 95 به طور عملیاتی و غیرشعاری به اجرایی سازیِ اقتصاد مقاومتی عمل شود.
نویسنده : زکیه جهاندیده

منبع :

 دو هفته نامه ی « نسیم بروجرد » سال  سوم /  شماره بیست و چهارم /  صفحه سوم / 30-10-94